Το παρακάτω κείμενο είναι μία λαογραφική-ηθογραφική έρευνα που έκανα πριν δύο χρόνια και την οποία την παρουσίασα σε ένα ταξίδι του χορευτικού στην Αθήνα . Το ταξίδι , είχε πραγματοποιηθεί με σκοπό να παρουσιάσουμε Μικρασιατικούς χορούς στην εκδήλωση κοπής της πίτας του σωματίου Μαδυτίων των Αθηνών. Το κείμενο παρατίθεται όπως είχε γραφτεί τότε (προ κρίσης) . Όποιον τον κουράσει το μέγεθος του , στο τέλος ακολουθεί βιντεάκι με αυθεντικούς , περήφανους χορευτές, γνήσιους απόγονους της Διονυσιακής κουλτούρας .
Μια φορά και ένα καιρό λοιπόν...
Τ
Είμαστε μια χορευτική ομάδα που πάμε να δώσουμε μια παράσταση με ζεϊμπέκικους
χορούς μπροστά στους συμπατριώτες μας Μαϋτιανούς, της Αττικής. Ας μάθουμε λοιπόν μερικα πράγματα για την καταγωγή των χορών αλλά επ ευκαιρία να θυμηθούμε και μερικά για την δικιά μας.
Συμπατριώτες μας λοιπόν οι Αθηναίοι από δυο πλευρές , πρώτα ως Μαδυτιανοί
και δεύτερον γιατί η Μάδυτος ιδρύθηκε ως αποικία από την αρχαία Αθήνα. Τον 7ο π.χ.
αιώνα μια ομάδα αριστοκρατών Αθηναίων με επικεφαλής τον Μιλτιάδη, στάλθηκαν
από τον Κλεισθένη ,τον ιδρυτή της Αθηναϊκής δημοκρατίας ,να αποικήσουν τα στενά του Ελλήσποντου ,για τους ευνόητους λόγους έλεγχου του θαλάσσιου εμπορίου . Το πρώτο
αυτό κύμα ακολούθησε πολυπληθής ομάδα Αθηναίων ,η οποία και τελικά διαμόρφωσε
ηθικά ,πολιτιστικά ,γενεαλογικά και διοικητικά την περιοχή , με όσα κουβάλησαν
από την πατρίδα τους. Οι ίδιοι έδωσαν και το όνομα στην καινούργια τους πόλη. Οι
Αθηναίοι χρονικογράφοι αναφέρουν τον μύθο, ότι οι Διόσκουροι (Κάστωρ και
Πολυδεύκης) ήταν οι προστάτες τοπικοί θεοί , οι πολιούχοι της πόλης κατά κάποιο
τρόπο. Οι κάτοικοι , ορκιζόμενοι στους δυο Διόσκουρους για να επικυρώσουν τον λόγο
τους, έλεγαν <<μα(τους) Δις>>, συν τω χρόνο έγινε Μάδυτο . Αργότερα , οι Τούρκοι την έλεγαν Μάυτο και όλη την περιοχή Ατζέ Αμπάτ που σημαίνει θαυμάσια τοποθεσία. Η
σημερινή Μάδυτο του Ελλησπόντου δεν έχει τη θέση που είχε στην αρχαιότητα , αφού
τότε τις πόλεις τις έχτιζαν σε υψώματα και μακριά από την ακτή . Μια ύστερη θέση της πόλης, την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν στη θέση Κυνός Σήμα . Είναι η περιοχή για όσους έχουν επισκεφθεί τα μέρη , νότια του σημερινού χωριού, στο κάστρο
με τις οχυρωματικές θέσεις, το σημερινό Τσαμ Μπουρνού ( Ακρωτήριο Πεύκων). Η
πόλη της Μαδύτου στην μακραίωνη ιστορία της ακολούθησε τις διοικητικές
ανακατατάξεις της λεκάνης του Αιγαίου. Αθηναίοι , Λάκωνες , Πέρσες ,Ρωμαίοι ,
Βυζάντιο , Καταλάνοι , Φράγκοι , Οθωμανοί, για να καταλήξει από το 1922 και δώθε
στα όρια του σημερινού Τούρκικου κράτους.
Η οικονομία της Μαδύτου ήταν πολύ ανθηρή και εν αντιθέσει μ' αυτή της Νέας Μαδύτου ,ήταν κατακερματισμένη σε πάρα πολλούς τομείς. Ένα μέρος είχε να κάνει με την γεωργία, την πρωτογενή παραγωγή στα χωράφια και στα τσιφλίκια , την μεταποίηση στους νερόμυλους , στους γιαχανάδες και στις βαμβακομηχανές και τελικά στην προώθηση σε
όλη την Ευρώπη ,με τα καράβια των Μαδυτιανων καραβοκυραίων που κατασκευάζονταν στους Μαδυτιανούς ταρσανάδες από ντόπιους μαστόρους.
Άλλο μεγάλο κομμάτι της οικονομίας , το είχαν τα κεραμοποιεία στα οποία κατασκεύαζαν πήλινα αγγεία , κεραμίδια , τούβλα , σωλήνες , τα οποία και στέλνονταν στην ευρύτερη επικράτεια.
Όμως το πιο προσοδοφόρο επάγγελμα και αυτό που συνέβαλε τα μέγιστα στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου, ήταν αυτό των οικοδόμων, των λεγόμενων μαστόρων.
Οι χίλιοι περίπου Μαδυτιανοί μαστόροι ήταν ξακουστοί σε όλη την επικράτεια . Χάρη
στους συγχωριανούς Χ¨ Ανδρέα και τους αδερφούς Γαϊτανάκη που ήταν αυτοκρατορικοί αρχιτέκτονες , κατόρθωσαν να προσελκύσουν την εμπιστοσύνη υψηλόβαθμων Οθωμανών αξιωματούχων, στους οποίους έχτιζαν τα σπίτια αλλά και δημόσια κτήρια . Μάλιστα μετακληθέντες Μαδυτιανοί μαστόροι από την Πόλη στην Άγκυρα , υπό την προστασία του Μουσταφά Κεμάλ έχτισαν το μέγαρο της πρώτης βουλής του Τούρκικου κράτους. Από αυτούς τους μαστόρους που οι περισσότεροι δούλευαν στην Πόλη και κάποιοι στα Δαρδανέλια και πηγαινοέρχονταν με τα λεγόμενα μαστορικά καΐκια , εισήγετο μεγάλος πλούτος στην Μάδυτο. Αυτός ο πλούτος αξιοποιήθηκε από πολύ νωρίς για τη μόρφωση
των νέων με το πρώτο σχολείο να ιδρύεται το 1599 . Έκτοτε και με μικρά διαλείμματα η εκπαιδευτική διαδικασία μέσω διαφόρων σχολείων κράτησε μέχρι το ξερίζωμα του πληθυσμού.
Ένας πληθυσμός , που η πολιτιστική του ταυτότητα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή
της Μικρασίας , λόγω της εμπορικής δραστηριότητας και των μαστόρων που
ταξίδευαν συνέχεια . Έτσι οι χοροί ,τα τραγούδια και οι μουσικές που ακούγονταν στα
γλέντια και στα πανηγύρια , ήταν φερμένα από την ενδοχώρα της Μικρασίας . Ακούστε
πως περιγράφει μια σκηνή του πανηγυριού ο Απόστολος Σιταράς , ο συγγραφέας του
βιβλίου < Η ΜΑΔΥΤΟΣ> : Εις το μέσον της κατασκηνώσεως υπήρχεν αρκετός χώρος ,
όστις εφωτίζετο την νύχτα με φωτοβόλους δαυλούς τους λεγόμενους μασσαλάδες .
Ενταύθα στήνετο χορός τον οποίο εκανόνιζε ο ζουρνάς και το νταβούλι, με τους
λαγγεμένους ρυθμούς που μοιάζουν με ανυπόμονες ερωτικές επικλήσεις , μέσα σε μια σεληνόφωτη όαση και από το άλλο μέρος τα εγχώρια μουσικά όργανα με την περίφημη λατέρνα και την ξακουστή γκάιντα .
Ας πάμε λίγο και στους ζεϊμπέκηδες και στους ζεϊμπέκικους χορούς . Η ετυμολογία
του ονόματος τους χάνεται στους λαβύρινθους θρακικών και φρυγικών ριζών. Πολλοί
λαογράφοι ασχολήθηκαν με αυτούς, με την καταγωγή και τη ρίζα του ονόματος τους ,
αλλά κανένας δεν αποδεικνύει τίποτα . Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν είναι Τούρκοι και
δη Οθωμανοί . Μέχρι τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
η λέξη ζειμπέκ προκαλούσε αποτροπιασμό στους ανθρώπους της εξουσίας . Το ίδιο
μίσος έτρεφαν φυσικά και οι ίδιοι προς την Οθωμανική εξουσία στην οποία δεν
υποτάχτηκαν ποτέ . Ήταν οι κοινωνικοί ληστές της Αιγιακής Μικρασίας και κατά
τόπους και περιοχές ήταν η μάστιγα του πληθυσμού. Αυτό που τους χαρακτήριζε και
τους έκανε να ξεχωρίζουν από τον υπόλοιπο κόσμο ήταν η εντυπωσιακή τους
ενδυμασία .( Για όσους ήταν στο φεστιβάλ της Πργάμου, ήταν ένα παιδικό γκρουπ που φορούσε μπλε κοντοβράκια και γιλέκα και χόρευαν ομαδικά ζεϊμπέκικο) . Βάση λοιπόν
της ενδυμασίας τους γίνονταν τα μεγάλα πογκρόμ εναντίων τους από τους πασάδες . Οι σημερινοί Τούρκοι τιμούν παρά πολύ τις φορεσιές των ζειμπέκων και των γενίτσαρων ,
δυο κοινωνικών ομάδων που κυνήγησε και κατάσφαξε η Οθωμανική εξουσία . Τους ζειμπέκους τους τιμούν γιατί στον τελευταίο Ελληνοτουρκικό πόλεμο του '22 , βλέποντας
ότι χάνουν την ελευθερία τους από τον Ελληνικό στρατό ,συντάχθηκαν για πρώτη φορά
με τους Τούρκους και τον Μουσταφά Κεμάλ , σχηματίζοντας τα άτακτα σώματα του
στρατού του ,τους επονομαζόμενους τσέτες , οι οποίοι κατάσφαξαν τον Ελληνικό
πληθυσμό .
Γράφει η Αγγέλα Παπάζογλου στο βιβλίο ντοκουμέντο << Τα ονείρατα της άκαυτης και
της καμένης Σμύρνης >> ¨¨¨ Οι ζεϊμπέκηδες ήταν κάτι κοντά βρακάκια με γυμνά πόδια
σαν τσι διαόλοι , γεμάτοι από πάνω ίσαμε κάτω, με σούβλες ξουράφια , μαχαίρια , ναργιλέδες , τανάλιες , μπαλτάδες σαν κινούμενο χασαπιό ήτανε ,τσιγκέλια , αλυσίδες και
τα είχανε κρεμασμένα σε κάτι ζώνες, σαλιχλίκια τα λέγανε. Το κεφάλι τους ήτανε γεμάτο σαρίκια, πατωσιές πατωσιές σαν τον πύργο της Βαβέλ αψηλά. Μπροστά μεριά ήβλεπες να ξεπροβαίνει το μούτρο , η φρίκη , όπως βλέπεις ξαφνικά και σου κόβονται τα πόδια σου ,
ένα άγριο θηρίο που είναι έτοιμο να σου χιμήξει και σε αγριοκοιτά . Όσους σκοτώνανε
τόσα σαρίκια καρφώνανε στο κεφάλι τους. Άμα σκοτώνανε πάνω από δέκα είχαν το
δικαίωμα να βάλουν μονοκόμματο φέσι. Εμαζευόντουστε πέντε – έξι και ηρχούντουστε
και σου χτυπούσαν την πόρτα, και άκουγες τα βήματα τους να πλησιάζουν όπως ένα
αναμμένο δαδί στο βαρέλι, που είναι γεμάτο μπαρούτι και κρεπέρνει και γίνονται όλα
λίμπα και δεν μένει τίποτα όρθιο ούτε η ίδια η φωτιά. Την εσπάγανε την πόρτα άμα δεν
την άνοιγες και χώνανε μέσα το μούτρο τους και μόλις το έβλεπες έτρεχε μες το κορμί
σου ένας παγωμένος ηλεχτρισμός , και έτσι όπως είχανε πέσει πάνω σου και σε σφίγγανε , ρώταγες με δίχως αναπνοή , τι θέτε? Κορίτσια.
Αυτά τα θάματα κάνανε οι τσέτες και τα ζειμπέκια οι σκυλότουρκοι ,που δεν είχανε καμία
σχέση με τους Τούρκους τους άλλους ,τον λαό τον Τούρκικο.Το τραγούδι και τον χορό
δεν το δημιουργήσανε ούτε οι τσέτες , ούτε οι γιουρουκηδες, ούτε τα ζειμπέκια , ούτε οι γλειτσαχείληδοι φονιάδες . Το ζεϊμπέκικο είναι χορός αρχαίος , Θρακιώτικος ,
Μακεδονικός . Οι ζεϊμπέκηδες ήρθαν από τη Θράκη στο Ντεμίσι και στ¨ Αιντίνι. Αλαξοπιστίσανε γινίκανε σκυλότουρκοι και το σουλτανάτο τους έστελνε πάντα εναντίων
των χριστιανών. Ήταν τραμπούκοι του σουλτάνου, ζαπτιέδες… σιγά σιγά απέκτησαν
δύναμη και πήγαν να κάνουν ότι ο Αλήπασας στην Ήπειρο. Αλλα τους έζωσε με πολύ στρατό ο σουλτάνος και τσι κατέσφαξε. Όσοι γλύτωσαν γινίκανε χειρότεροι από τσι
πρώτοι. Ξαναφόρεσαν τα κοντά βρακιά και γύριζαν πάλι για πλιάτσικο, για ληστείες,
ατιμίες και τέτοια . Μ' αυτές τις ατιμίες που κάνανε μόνο στους χριστιανούς, γίνανε τς εμπιστοσύνης του σουλτάνου πάλι και ξανά ζανταρμάδες ζαπτιέδες από την αρχή. Και οι γιουρούκηδες ήταν το ίδιο. Ήτανε πρώτα χριστιανοί και μετά είχαν τουρκέψει.
Τώρα τι πρέπει να γένει; Επειδή χορεύανε αυτοί ζεϊμπέκικο να μην το χορεύουμε εμείς;
Το ζεϊμπέκικο είναι από τότε που έγινε ο κόσμος. Κι ο κόσμος χάνεται μες στο παραμύθι,στη Θράκη… χάνεται μες στην ιστορία. Αυτά τα καθάρματα λοιπόν που εμείς
τα λέγαμε τα κάπαλα τση πληγής ξέρανε τι πάει να πει ρυθμός; Αλήθεια , πιστεύουνε πως αυτοί οι λιγούρηδες, οι γλειτσαχείληδοι που κλέβανε κορίτσια, μπόρεσαν να
ανακαλύψουν πως δεν υπάρχει μόνο ο ρυθμός ο φανερός του βαδίσματος εν-δυο , αλλά υπάρχει και ο μυστικός , ο αόρατος ρυθμός τση καρδιάς; Στα ενεά όγδοα, στο ρυθμό του ζεϊμπέκικου... Το ζεϊμπέκικο είναι αρχαίος χορός Ελληνικός.>>
Ο ζεϊμπέκικος χορός περιέχει με τον δικό του τρόπο όλα εκείνα τα στοιχεία του ενθουσιασμού ,της έκστασης, του μυστικιστικού πάθους και της εξουθένωσης, τα οποία
είναι τα χαρακτηρίσματα των Διονυσιακών οργιαστικών χορών , γι'αυτό και πολλοί σύγχρονοι Έλληνες μελετητές όπως ο Γιάννης Τσαρούχης υποστηρίζει ότι είναι μέγα
λάθος η γνώμη , ότι το ζεϊμπέκικο είναι τούρκικος χορός . Ο Τσαρούχης, μετά από εμπεριστατωμένη έρευνα πίστευε οτι οι ζεϊμπέκηδες ήταν Έλληνες, Μακεδόνες ,
Θρακιώτες που ακολούθησαν τον Μεγαλέξανδρο στην εκστρατεία του στην Ασία και
μετά τον θάνατο του εγκαταστάθηκαν στα παράλια της Μαύρης θάλασσας , ασχολήθηκαν
με τα ζώα και το εμπόριο τους και έγιναν γνωστοί ως μακελάρηδες λόγω της δουλειάς
τους ,να σφάζουν τα ζώα ,χασάπηδες .. Αυτοί λοιπόν δημιούργησαν τον ζεϊμπέκικο, έναν πυρρίχιο χορό που στην αρχή χορευονταν με σπαθιά και γιαταγάνια ,ως ανάμνηση των πολεμικών τους κατορθωμάτων. Από γενιά σε γενιά ,αφού είχαν γίνει ξακουστοί και η
φήμη τους είχε εξαπλωθεί, θέλησαν να απαθανατίσουν και το ηρωικό τους πέρασμα από
τον Γρανικό ποταμό , όταν στην εκστρατεία για να περάσουν τον ποταμό, πιάστηκαν από
τους ώμους ως ανθρώπινη αλυσίδα. Άρχισαν να πιάνονται πέντε – έξι ζεϊμπέκηδες από
τους ώμους δυο βήματα μπρος δυο βήματα πίσω , δυο πλάγια δεξιά δυο πλάγια αριστερά. Αυτός ο χορός ονομάσθηκε μακελαρικος , που με τους αιώνες εξελίχθηκε στο σημερινό
2/4 χασάπικο . Στα χρόνια του Βυζαντίου και άλλοι λαοί μιμήθηκαν τους Ζεϊμπέκηδες και χόρευαν παραφθαρμένους ζεϊμπέκικους χορούς αλλά πάντα στο ρυθμό των 9/8.
Αργότερα οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν , η μάλλον μαγάρισαν τον ζεϊμπέκικο αρχικό χορό των Ελλήνων και δημιούργησαν διάφορες παραλλαγές του , όπως επίσης προσπάθησαν να οικειοποιηθούν και τον καρσιλαμά , ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα είναι Σλαβικός αντικριστός χορός.
Ας πάμε σε μια έρευνα ενός καθηγητή που θήτευσε κάποτε και στο λύκειο της
Μαδύτου , του Θωμά Κοροβινη. Γράφει λοιπόν ο φίλος μας ο Θωμάς ότι οι λαογράφοι χωρίζουν τα ζειμπεκικα σε δυο κατηγορίες, α) τα βαριά ζειμπεκικα-αγιρ ζειμπεκλερ
και β) στα γρήγορα ζειμπεκικα-γιουρουκ ζειμπεκλερ. Ο καμηλιερικος ζεϊμπέκικος είναι δημιούργημα των Ελλήνων των νοτιοδυτικών περιοχών της Μικρασιας- δηλαδή Σμύρνη
, Αιβαλι, Φώκιες , Βουρλά. Ο ακρογωνιαίος λίθος του νεώτερου ζεϊμπέκικου είναι η δημιουργία του ''Αιβαλιωτικου ζεϊμπέκικου'' και του χασάπικου χορού το Πολιτικο χασάπικο. Από τότε μέχρι σήμερα όλα τα ζειμπεκικα στηρίζονται στο Αιβαλιωτικο και
στο Απτάλικο και τα χασάπικα στο Πολίτικο . Ο ζεϊμπέκικος θεωρείται σύμφωνα με την παράδοση καθεαυτού αντρικός χορός. Ωστόσο σε μερικές περιοχές επικράτησε η συνήθεια να τον χορεύουν σπανιότερα και γυναικες.Στην παραδοσιακή του εκτέλεση , είναι ομαδικός χορός. Γενικά οι χορευτές του ζεϊμπέκικου διακρίνονται από ορισμένα αμετάβλητα χαρακτηριστικά: το περήφανο και αρρενωπό ύφος, τη σοβαρότητα, την αξιοπρέπεια, τη λεβεντιά και την αφοσίωση στις ιδιαίτερες απαιτήσεις του χορού.Οι τρεμουλιαστές κινήσεις, οι χειρονομίες ,τα νάζια και τα παιχνιδίσματα, στοιχεία που χαρακτηρίζουν άλλους ανατολίτικους χορούς είναι ξένα προς το πνεύμα του ζεϊμπέκικου. Ο ζεϊμπέκικος παρακολουθεί τη συνέχεια μιας μακραίωνης πολιτιστικής παράδοσης. Η εκτέλεση του , βασίζεται σε καθορισμένους κανόνες ευπρέπειας και αυστηρής χορευτικής συμπεριφοράς. Αυτό ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΝΟΜΙΖΟΥΝ ΟΤΙ ΤΟ ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑΣΤΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ. Εξάλλου , η γλαφυρή πένα του Μυριβήλη το αποδεικνύει στο διήγημα του <<Ο Βασίλης ο Αρβανίτης>>:
'' Όμως συχνά τον έπιανε το μεράκι του γυρισμού. Τότες σηκωνόταν κ' ερχότανε στο χωριό μας να γλεντήσει . Το καφενεδάκι του Διαμαντόγλου άναβε και κόρωνε από το ραβαΐσι του χορού και το ντουφεκίδι. Τότες πήγαινε να του κάνει παρέα κάθε παλικάρι που είχε στημόνια για να αντέξει ως το πρωί το πιοτί το τραγούδι και το χορό. Το χωριό βούιζε ως το πρωί από τις ντουφεκιές, τα βιολιά και τα λαούτα. Κοντά η ανατολή από την ακρογιαλιά μας , ως κι από 'κει ερχότανε με τα όργανά τους οι νταουλτζήδες και οι ζουρνατζήδες οι πιο ξακουστοί , μουσουλμάνοι από την φυλή των ζεϊμπέκων. Για 'κείνον ερχότανε , για τον Ντελή-κανή. Τα τούμπανα τους βαρούσαν βαθιά σα μακρινές βροντές του Θεού και οι ζουρνάδες τσίριζαν παράφωνα και υστερικά με κάτι ξυλένιους ήχους. Τα θεόρατα τούμπανα κ' οι ζουρνάδες έβγαζαν ένα άγριο και μονότονο ήχο , βαρύ και μεθυστικό . Ζάλιζε το μυαλό του ανθρώπου να τον ακούς ,σε γέμιζε μελαγχολία και σε γοήτευε. Τα παλικάρια σαν ερχότανε στο κέφι και άναβαν τα αίματα , δεν τους έφταναν πια τα βιολιά και τα λαγούτα να ξεδόσει το αβάσταχτο μεράκι της καρδιάς . Τα 'διώχναν και γύρευαν τα τούμπανα της Ανατολής. Θα ήτανε στοχάζουμε ,τα παλιά αίματα , που ξυπνούσαν μέσα τους κι αποζητούσαν τους πρωτόγονους ρυθμούς από την προϊστορία της φυλής...... Παίζανε κάτι σκοπούς όλο καημό , κάτι χαβάδες Ασιάτικους .
Οι ήχοι ερεθίζαν σαν το ρακί κ΄έκαναν τα παλικάρια να χουγιάζουν από Διονυσιακό πάθος. Τραβούσαν τις κάμες και χόρευαν τρομαχτικούς πυρρίχιους. Χόρευαν αργά και αγέλαστα όλοι μαζί έναν μεγάλο κυκλικό ζεϊμπέκικο, μεγαλόπρεπα ,γύρο από τους νταουλτζήδες. Μεθυσμένοι ως την τρέλα , όμως αυστηρά πειθαρχημένοι κάτω από την τάξη του ρυθμού που κυβερνούσε την έκσταση τους ..... Ήταν φορές που το καλούσε ο χορός και τα παλικάρια γέρναν όλοι με μιας , ως τη γη, πατούσαν και κάναν τα τζάμια να τρέμουν.Τα χέρια αντάμωναν στη μέση του κύκλου , που έπαιρνε πάλι τη γύρα του από την ανάποδη τώρα . αυτή η κίνηση είχε κάτι από μια μυστική ειδωλολατρική τελετή''
Ο τρόπος οργανικής εκτέλεσης του χορού ,παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία με την κλασική εκδοχή να υποστηρίζει ότι ο παραδοσιακός ζεϊμπέκικος εκτελείτε με δυο
μουσικά όργανα : ενός πνευστου του ζουρνα και ενός κρουστου του τυμπανου . Φυσικα
με την παροδο του χρονου προστίθενται κι άλλα όργανα όπως το κλαρινο, τα ζιλια, ο
ταμπουρας το τουμπελεκι τα κουταλια, η Πολιτικη λατερνα και εσχατως το πιανο.
Ένας δημοσιογραφος του Αγγλόφωνου περιοδικου magazin ,περιγράφει ένα γλέντι στη Λέσβο: ακούγεται το εκστασιακο χαμηλόφωνο χτύπημα του μικρού τυμπανόξυλου ,του τσουμπουκ , εκ του παραλλήλου με τά δυνατά χτυπήματα του μεγαλου τυμπανόξυλου , του τοκμακ. Ο πρώτος ζουρνάς που συνοδεύει το τύμπανο , παράγει ένα μονότονο ήχο παίζοντας για πολλές ώρες πάνω στο ίδιο μουσικό μοτίβο. Αυτός ο σταθερός ήχος, που μοιάζει ατέρμονος , θυμίζει την ατελείωτη ροή του χρονου.Ο δευτερος ζουρνάς αντίθετα μας αφηγείται μια πλούσια ιστορια.. Ωστόσο καθεμία από τις ασυνήθιστα εκτεταμένες μουσικές φράσεις ενώνεται στο τέλος με το σταθερό σκοπό του πρώτου ζουρνα. Και ακριβώς την ώρα που συναντιούνται οι δυο ζουρνάδες, το τσοκμακ χτυπάει στο τύμπανο αιφνιδιαστικά με άγρια δύναμη.